Ecologische ramp in Vlaamse Schelde nipt vermeden

Mobile Oxygen Vessel van Cryotainer injecteert pure zuurstof

Het verhaal begint op 9 april 2020. Die nacht ontstaat er een breuk in de verzamelbekkens van een voedingsfabriek nabij Cambrai in Frankrijk, waardoor zo’n 100.000 m3 afvalwater in de Schelde terechtkomt. Dat afvalwater bevat grote hoeveelheden bacteriën die massaal zuurstof onttrekken aan het water, wat leidt tot grootschalige vissterfte. In de daaropvolgende dagen verplaatst de vervuiling zich geleidelijk aan stroomafwaarts, richting België…

Wallonië & Vlaanderen

Op 20 april worden in het Waalse Antoing, kort bij de grens met Frankrijk, de eerste dode vissen opgemerkt. Amper drie dagen later raamt het Waalse Gewest de vissterfte in het Waalse gedeelte van de Schelde – een lengte van ongeveer 36 km – op 50 tot 70 ton. Gelukkig communiceert het Waalse Gewest wel tijdig over de vervuiling, die intussen naar Vlaanderen onderweg is.

Van zodra de Vlaamse Milieumaatschappij lucht krijgt van de verontreiniging, brengt ze prompt een aantal zuurstofmeters aan op verschillende locaties in de Schelde. “Deze meten constant het zuurstofgehalte in het water”, verduidelijkt Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme Zuhal Demir. “Dat laat toe om de resultaten online in real time op te volgen. Op basis daarvan kunnen de waterbeheerders gepaste maatregelen nemen.”

En dat is precies wat kort daarop ook gebeurt. De Vlaamse Waterweg wil grote hoeveelheden zuurstof aan het water toevoegen om massale vissterfte te voorkomen. Op 22 april contacteert de Vlaamse Waterweg Air Liquide met de vraag of het bedrijf in staat is om op zeer korte termijn de nodige installaties en personeel te kunnen inschakelen om het naderende onheil af te weren.

Race tegen de tijd

“Vanaf dan is het heel snel gegaan”, verklaart Rudy Lamond, Growth & Innovation Leader voor Water Treatment bij Air Liquide. “Wij zijn onmiddellijk aan de slag gegaan om uit te zoeken of we de nodige mensen en materialen op tijd beschikbaar zouden kunnen stellen. Een race tegen de tijd, want de vervuiling kwam snel dichterbij.”

Binnen 24u kon Air Liquide aan de Vlaamse Waterweg bevestigen dat ze in staat waren om het gevraagde materiaal – waarmee snel grote hoeveelheden zuurstof in de Schelde kon gepompt worden – tijdig te kunnen leveren. “Ons voorstel werd unaniem goedgekeurd door de Vlaams Waterweg, en nog geen 24u daarna was de installatie al operationeel. En dat was nodig ook, want amper 2 uur later arriveerde de verontreiniging al.”

1.500 gaatjes

De zwaaikom van Semmerzake bleek de optimale locatie om zuurstof toe te voegen aan het Scheldewater. De installatie van Air Liquide en Cryotainer (een dochterbedrijf van Air Liquide) die daarvoor moest zorgen bestond uit een Mobile Oxygen Vessel – dat is een oplegger met een vloeibare zuurstoftank en een verdamper om de zuurstof gasvormig te maken –, een doseer- en besturingskast en zes zogenaamde Poroxals (Porous Oxy-injection frames).

“Dat zijn frames waarop een luchtslang bevestigd zit met 1.500 gaatjes per lopende meter. Daardoor ontstaan er kleine luchtbelletjes, die voor een groter contactoppervlak zorgen in vergelijking met grotere luchtbellen. Bovendien stijgen de kleinere belletjes minder snel naar het oppervlak, waardoor de zuurstofoverdracht groter is. Los daarvan is de impact van de Poroxals ook veel groter doordat we pure zuurstof gebruiken. Pure zuurstof bestaat uit 99,5% zuurstof, terwijl verpompte lucht slechts 21% zuurstof bevat. De installatie injecteerde zo’n 150 kg pure zuurstof per uur in het Scheldewater. Daardoor ontstond er een zuurstofrijke zone in het draaibekken, en dreef er ook een zuurstofrijke pluim stroomafwaarts”, stelt Rudy Lamond.

“Door deze snelle ingreep – en dankzij de gezamenlijke inspanningen van de verschillende overheden en industriële bedrijven – zijn we erin geslaagd om 95% van het visbestand in Vlaanderen te redden en hebben we op die manier het dreigende verlies van biodiversiteit kunnen voorkomen.”

Toekomstplannen

De Vlaamse Waterweg is overtuigd van de resultaten die met een dergelijke installatie kunnen behaald worden. Daarom hebben ze geïnvesteerd in een poreuze luchtslang van 800 meter, die kan worden aangesloten op een Mobile Oxygen Vessel.

“Het is zonder meer een valabel idee om dergelijke installaties beschikbaar te houden – structureel of verplaatsbaar – om eventueel onheil in de toekomst te voorkomen. En dan hebben we het niet alleen maar over calamiteiten, zoals dat hier het geval was.”

“Het systeem kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden om de overmatige vorming van blauwalgen tegen te gaan in vijvers. Door de klimaatopwarming worden langere periodes van droogte couranter, en die eindigen vaak met een stevig onweer. Door de overmatige regenval komen er dan veel nutriënten in het water terecht, waardoor het aantal blauwalgen sterk toeneemt. Deze produceren echter toxines, en dus vormen ze een bedreiging voor de kwaliteit van het drinkwater.”

“Onlangs heeft Air Liquide een installatie met Poroxal zuurstofinjectoren in gebruik genomen in de Seine. Als er in de streek te veel regen op te korte tijd valt, kunnen de lokale afvalwaterzuiveringsstations de grote hoeveelheden water niet bolwerken. Daardoor komt
het afvalwater uit de riolen – regenwater en afvalwater zijn nog niet gesplitst in de regio – in de Seine terecht. Dat heeft in het verleden al meermaals geleid tot een grote vissterfte. Dankzij de nieuwe installatie kan dit voortaan worden voorkomen.”